ලොවම සසල කළ දළදා මාලිගාවට එල්ල කළ කොටි ප්‍රහාරයට අදට වසර 14 යි
ශ්‍රී ලංකාවාසී බෞද්ධ හදවත් පමණක්‌ නොව දෙස්‌ විදෙස්‌ විවිධ ජාතීන්, ආගම් බේදයකින් තොරව සසල වූ දිනය ඔබට අමතක විය නොහැක. බෞද්ධයාගේ මුදුන්මල්කඩ බඳු බොදු හදවතට ප්‍රහාර එල්ල වූ ඒ දිනය අමතක විය නොහැක. වර්ෂ 1998 ජනවාරි මස 25 වැනිදා එවකට මෙරට අස්‌සක්‌ මුල්ලක්‌ නෑර පැතිර තිබුණු කොටි ත්‍රස්‌ත භීතිය සෙංකඩගල පුරවරයට ද අඩුවක්‌ නොමැතිව පැතිර තිබිණි. එහි හද කකියන පුවත නම් බෞද්ධයාගේ විශේෂිතම පාදනමස්‌කාරයට පාත්‍ර වන ශ්‍රී දන්ත ධාතූන් වහන්සේ වැඩසිටිනා මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාලිගයට ද පෙර කී ජනවාරි 25 වැනි දින කොටි ත්‍රස්‌තවාදීන් සිත්පිත් නැති කුරිරු හදවතින් බෝම්බ ප්‍රහාරයක්‌ එල්ල කිරීමය. යුනෙස්‌කෝ සංවිධානය විසින් 1984 වසරේ ශ්‍රී දළදා මාලිගය ලෝක උරුමයක්‌ ලෙස නම් කිරීමත් සමඟ මෙහි අවධානය ලෝක ප්‍රජාවගේ වැදගත් ස්‌ථානයක්‌ විය. කොටි බෝම්බ ප්‍රහාරයෙන් ශ්‍රී දළදා මාලිගයේ ප්‍රධාන දොරටුවට හා ගොඩනැඟිල්ලේ ඇතැම් ස්‌ථානවලට පමණක්‌ හානි සිදුවිය. මෙම ප්‍රහාරය ලෝක බෞද්ධ ජනතාවගේ අනන්‍යතාවයට හා බෞද්ධ උරුමයට කළ විශාල පහර ගැසීමකි. විශාල හානියකි. ශ්‍රී දන්ත ධාතූන් වහන්සේ වැඩහිඳිනා ස්‌ථානයට කිසිදු හානියක්‌ කිරීමට තරම් රුදුරු කොටියාට නොහැකි වූයේ දළදා වහන්සේගේ බල මහිමය නිසාම වේ.
වසර 1000 කට අධික කාලයක සිට ශ්‍රී දළදා වහන්සේ ශ්‍රී ලංකාවේ රජවරුන් හා පසුකාලීනව ජනාධිපතිවරුන් දක්‌වාම රාජ්‍යත්වයේ සංකේතය ලෙස සැලකීම නිසා දළදා වහන්සේට රටේ විශේෂ ස්‌ථානයක්‌ හිමි වූ අතර ඉන්දියාව සහ ශ්‍රී ලංකාව අතර අතීතයේ සිට අද දක්‌වා පවතින ආගමික, සංස්‌කෘතික, සමාජයීය හා දේශපාලනික සබඳතා වර්ධනය වීමට මෙම දළදා වහන්සේ ඉවහල් වී තිබේ. අතීතයේ රජ දවස මෙරට පාලකයන් සිය රාජ මාලිගය අසල දළදා මාලිගය තබා ගැනීමට පියවර ගන්නා ලදී. මහනුවර රාජධානිය පැවැති කාලයේ දළදා වහන්සේ කෙරේ රටවැසියාගේ බැඳීම වර්ධනය වීම නිසාම විදේශීය ආක්‍රමණවලදී දළදා වහන්සේට විවිධ බලපෑම් එල්ල වී ඇත.
උදේනි රජුගේ පුත් දන්ත කුමරුන් දළදා වහන්සේ කෙරේ මහත් ගෞරවයෙන් යුතුව වූ බවත් ගුහසිව රජුගේ දියණිය වූ හේමමාලා කුමරිය දන්ත කුමරුට මුණගැසුණ්‌ මෙම දළදා පූජා අවස්‌ථාවකදී බවත් අතීත පුවත්වල සඳහන් වන අතර දළදා වහන්සේ සම්බන්ධයෙන් යුද්ධයක්‌ ඇතිවීමට ගිය අවස්‌ථාවේ ශ්‍රී දළදාව ලක්‌දිවට ඔවුන් විසින් වැඩම කළ බවත් එහි සඳහන් වේ. දළදා වහන්සේ පිළිබඳ පුවත අතීතයට කියවාගෙන යන විට දීර්ඝ ඉතිහාස කතාවක්‌ කියවන්නට සිදුවුවද මෙම ලිපිය මගින් දළදා වහන්සේට එල්ල වූ ම්ලේච්ඡ ත්‍රස්‌ත ප්‍රහාරය යළි යළිත් ලෝකයාට මතක්‌ කර සිටිනු පමණක්‌ සිදුකිරීමට අපේක්‍ෂා කළේ එය යළි යළිත් සිහි කළ යුතු මහා අපරාධයක්‌ නිසාමය.
අනුරාධපුර, පොලොන්නරු, යාපහුව, දඹදෙණිය, කුරුණෑගල රාජධානිවල සිට මහනුවර රාජධානිය දක්‌වා විශේෂ ස්‌ථානයක්‌ හිමිකරගෙන මෙරට බෞද්ධ අයිතියට සාක්‍ෂිත ලෝකයාට කියාපානා ශ්‍රී දළදා වහන්සේට ඒ සියලු රාජධානිවල සිට අද දක්‌වාම දළදා පෙරහැරින් සරසන්නේ පුද පූජා පවත්වන්නේ එහි බලමහිමය පිළිබඳ විශ්වාසය නිසාය. 1815 සිට අද දක්‌වාම මහනුවර දළදා පෙරහැර දේශීය මෙන්ම විදේශීය ජනතාවගේ විශේෂ අංගයකි. දළදා පෙරහැරේ බෞද්ධ හා දේශීය නැටුම්, කලා නිර්මාණාංග, මෙරට සංස්‌කෘතික අංග සියල්ල අන්තර්ගතය. එය අපේ බෞද්ධාගමට, හින්දු හා සෙසු ආගමික බලපෑම්වලින් එල්ල වූ විවිධ හානිවලින් බෞද්ධාගම ආරක්‍ෂා කිරීමට දළදා පෙරහැරට බෞද්ධයාට සුවිසල් මෙහෙයක්‌ වසරක්‌ පාසා ඉටුකර තිබේ. 1814 සිට වර්තමානය දක්‌වා ශ්‍රී දළදා මාලිගාවේ නිලමේවරුන් 19 ක්‌ සිට ඇත. දන්ත ධාතූන් වහන්සේගේ ආරක්‍ෂාව උදෙසා දියවඩන නිලමේවරුන්ගේ කාර්යය ද අමිලය. මීට අමතරව ශ්‍රී දළදා මාලිගාවේ ආරක්‍ෂාව උදෙසා තවත් බොහෝ පිරිසක්‌ සේවය කරති. 1998 ජනවාරි 25 වැනිදා කොටි ප්‍රහාරය එල්ල වන විට ශ්‍රී ලංකා පොලිසියේ ආරක්‍ෂාව ද දළදා මාලිගාවට ලැබී තිබිණි. එහි ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස ඡේ. එම්. බණ්‌ඩාර (9671) නමැති පොලිස්‌ නිලධාරි මහතා වහා ක්‍රියාත්මක වී දළදා මාලිගයට ඇතුළු වන ප්‍රධාන දොරටුව වසා දැමීම නිසා සිදුවන්නට ගිය හානිය අවම විය. එහෙත් ප්‍රධාන දොරටුව දක්‌වා කොටි ත්‍රස්‌තයන් පැමිණියේ එවකට පැවති ආරක්‍ෂාවේ සවිබලය දුර්වල වීම නිසාය. බෝම්බ ප්‍රහාරයෙන් සඳකඩපහන, මුරගල් හා දළදා වහන්සේ වැඩහිඳි මාලිගයේ බිත්තිවල ඇතැම් කොටස්‌ ප්‍රධාන දොරටුව ඉදිරිපිට තාප්ප බැමි විනාශ විය. මෙහිදී සිදු වූ හානිය එපමණකැයි කියා අපට සිත හදාගත නොහැකිය. මෙරට බෞද්ධ සිත් කොතරම් තැවුණාද? දෙස්‌ විදෙස්‌ ජනතාවගේ ලෝක උරුමයට වූ මෙම හානියෙන් විදෙස්‌ ජනතාව කොපමණක්‌ නම් තැවුණාද? බෞද්ධ උරුමයට එල්ල වූ කුරිරු ප්‍රහාරය එදා හෙළාදැක්‌කා සේම අදටත් අප කවුරුත් හෙළා දකී. අද අපට ශ්‍රී දළදා මාලිගයට ගොස්‌ දළදා වහන්සේට නමස්‌කාර කොට නැවත නිවෙස්‌ කරා ඒමට හැකි වන අයුරින් රට ආරක්‍ෂිතය. එහෙත් යළි යළිත් ජනවාරි 25 දා සිදු වූ එම ම්ලේච්ඡ ප්‍රහාරය තුළින් බිඳුණු බොදු සිත යළි එකලස්‌ කළ හැකිද? අපට සෑම වසරකම ජනවාරි 25 දා මතකය යළි එනු ඇත. මෙම ප්‍රහාරයෙන් වසර 14 ක්‌ ගෙවුණු මේ මොහොතේ අපට එම සිදුවීම මනසට නැඟුණේ ද ඒ නිසාමය.
සටහන ( බෙන්තොට – දර්ශන කරුණාරත්න
ඡායාරූප පිටපත් කිරීමේ සහාය නිශාන් එස්‌. ප්‍රියන්ත